Welke invloed heeft overgave aan God op terugval en herstel van mensen met een verslaving? Dat is de hoofdvraag van het promotieonderzoek dat Henk-Jan Seesink doet. De psychologie stelde deze vraag al honderd jaar geleden, maar pas nu nemen we de tijd om er zorgvuldig naar te kijken.
Voor het onderzoek gebruikt Seesink onder andere een Amerikaanse vragenlijst die hij vertaald en onderzocht heeft op bruikbaarheid in Nederland. “Helaas kennen vragenlijsten veel beperkingen. Zo moet iemand voldoende zelfreflectie hebben en wordt de score bepaald door iemands stemming op dat moment. Je meet alleen wat iemand kan terughalen.” Henk-Jan heeft daarom ook een instrument ontwikkeld dat impliciete associaties meet, wat volgens sommige wetenschappers ook gaat over een meer onderbewuste kant van de mens. In het Neurolab in Dordrecht laat hij mensen op een computer in een soort sorteertaak plaatjes zien die met overgave te maken hebben. Seesink meet de reactiesnelheid op de plaatjes in milliseconden. Hoe sneller mensen deze plaatjes koppelen aan plaatjes van zichzelf (in plaats van bijvoorbeeld plaatjes van anderen), hoe sterker de impliciete associaties van overgave, hoe kleiner kans op terugval, is de hypothese.
Tot nu toe heeft hij meer dan driehonderd cliënten met een verslaving gevolgd uit verschillende kerkelijke stromingen. Seesink werkt voor dit onderzoek samen met Hanneke Schaap, godsdienstsocioloog en hoogleraar godsdienstpsychologie aan de VU. Promotor is Reinout Wiers, UvA. Verder werkt mee Brian Ostafin van de RU in Groningen.
'Christenen vatten de overgave aan God samen als ‘niet mijn wil maar Uw wil geschiede’.'
Stap naar verandering
Met dit onderzoek wil Henk-Jan Seesink een theorie onderbouwen die een eeuw geleden al op papier is gezet door psychologen. Een ervan was William James, de grondlegger van de moderne psychologie. “Hij was gefascineerd door de rol van het christelijk geloof in het genezingsproces. Hij heeft in zijn beroemde lezingen over The Varieties of Religious Experience veel getuigenissen omtrent overgave gedeeld.”
Bij de Hoop is er ruimte voor overgave aan God als behandeldoel, zegt Seesink. “Het is interessant om te zien hoe dat is in vergelijking tot andere ggz-cliënten. Verschillende interviews en empirische onderzoeken hebben ertoe geleid dat psychologen tot een definitie zijn gekomen van het begrip overgave. In een studie van Seesink werd duidelijk dat christenen overgave aan God ook samenvatten als ‘niet mijn wil maar Uw wil geschiede’.
Overgave wordt door meer organisaties gezien als een belangrijke stap op weg naar verandering, “Denk bijvoorbeeld aan de Anonieme Alcoholisten die ontstaan is uit de protestantse Oxfordgroep. In de jaren vijftig vermoedde de psychiater Tiebout al dat overgave als een keuze met woorden niet genoeg is om de verslaving te doorbreken. Een diepere overgave is nodig. Met het nieuwe instrument in ons lab hopen we een stapje in deze richting te gaan. De Hoop is wereldwijd de eerste die deze oude hypothesen toetst in christelijke cliënten.”
'De Hoop is wereldwijd de eerste die de oude hypothesen rondom de rol van overgave in herstel toetst bij christelijke cliënten.'
Aansluiten bij geloofsbeleving
Henk-Jan Seesink hoopt dat zijn onderzoek eraan bijdraagt dat behandelaars nog beter gaan aansluiten bij de geloofsbeleving van de cliënt. “Dat doen we nog niet genoeg, ook niet bij De Hoop. We verzamelen te weinig kennis die in landen als Amerika al gangbaar is om het christelijk geloof in behandeling te integreren. Onderzoek maakt duidelijk dat aansluiten heel belangrijk is. Helaas doen we dat nog niet op grote schaal. We moeten ons bij De Hoop nog meer toeleggen op het daadwerkelijk potentieel van het christelijk geloof als het gaat om genezing.”
Henk-Jan bedoelt hiermee zeker niet te zeggen dat overgave aan God een garantie zou zijn voor genezing. “Echte overgave betekent dat je God volgt, ongeacht de gevolgen die dat heeft voor jouzelf. Je bent er niet mee bezig dat je er misschien gezonder door wordt. Want als dat je drijfveer is, dan is het jouw wil. En dat is een belangrijk element van échte overgave: niet mijn wil, maar Uw wil. Intrinsiek gemotiveerde religie staat los van comfort. In de Bijbel gaat het er niet om dat we ons gezond voelen. Overgave aan God is geen gemakkelijke weg.”
'Het conflict binnen overgave is precies waar behandelaars bij een christelijke ggz bij zouden moeten aansluiten,' vertelt Seesink.
Religiosity gap
Dat conflict is precies waar behandelaars bij een christelijke ggz bij zouden moeten aansluiten, vindt Seesink. “Mensen die zich wel willen overgeven, maar daarbij ook geestelijke strijd ervaren. Mensen die stoeien met schuldgevoelens. Als de behandelaar dat conflict openlegt en bespreekbaar maakt, geef je ruimte. Dat draagt bij aan genezing. Het geloof heeft zoveel te bieden. Maar we weten niet goed hoe we dat moeten inpassen. Soms zijn cliënten religieus, maar hun behandelaars niet. Met mijn onderzoek wil ik eraan bijdragen dat we dat gat, de religiosity gap, sluiten.”
Dit artikel is geschreven voor de nieuwsbrief professionals, editie 7.