Religieuze coping in de ggz bespreekbaar maken

Kan een cliënt die zich aanmeldt bij de geestelijke gezondheidszorg verlangen dat er tijdens de behandeling ruimte is voor zijn geloofsbeleving? Meta-analyses van onderzoeken onder duizenden cliënten met een psychiatrische of verslavingsproblematiek, tonen aan dat het betrekken van religie en spiritualiteit – in vergelijking met een niet-religieuze en spirituele benadering – de behandeluitkomst kan verbeteren.

De andere kant van het verhaal is dat therapeuten vaak moeite hebben om religieuze en spirituele aspecten te betrekken bij hun behandelingen. Er is sprake van een religiosity gap: een lager percentage van religieuze betrokkenheid onder therapeuten in vergelijking met die bij cliënten. Dat lijkt medeoorzaak voor het vermijden van religieuze interventies in de ggz. Het expliciet betrekken van religie en spiritualiteit vergroot weliswaar de complexiteit van behandeltrajecten, tegelijkertijd zijn er cliënten die waarde hechten aan het betrekken ervan in de therapiekamer. Religieuze interventies vermijden lijkt dan ook onwenselijk.

Het zogenaamde ‘religieuzecopingkwadrant’ beoogt de hulpverlener helpen deze religiosity gap voor cliënten te verminderen en religie te integreren in het behandeltraject. Het artikel Religieuze coping in de ggz bespreekbaar maken met een kwadrant bespreekt deze religieuzecopingkwadrant, in de verwachting dat religieuze coping effectiever betrokken wordt in de behandelkamer. In de vorm van een kwadrant wordt een overzichtelijke zelfbeschrijving getoond op de dimensies van overgave en ervaren verantwoordelijkheid van God en de persoon om te handelen in stress-situaties. De auteurs onderscheiden in hun religieuzecopingkwadrant meerdere vormen van religieuze coping: receptief, overgave aan God en/of samenwerken, zelfdirectief en afwachtend (zie illustratie).

• Bij de zelfdirectieve religieuze copingstijl is geen of weinig behoefte om religieuze interventies/onderwerpen expliciet bij de behandeling te betrekken.
• Bij de overgave aan God/samenwerkende religieuze copingstijl is er veel behoefte om religieuze interventies/onderwerpen expliciet te betrekken.
• Voor de receptieve religieuze copingstijl geldt de aanbeveling tot aanvullende diagnostiek omtrent religieuze/spirituele problematiek.
• En bij de afwachtende religieuze copingstijl is er sprake van sterke vermijding die psychische klachten in stand kan houden.

De religieuzecopingkwadrant wil de hulpverlener en de cliënt helpen bij het woorden kunnen geven aan de religieuze beleving van God in tijden van crisis.

In een eerste studie met dertig ggz-cliënten is gekeken naar het kwadrantprofiel van cliënten die het christelijke geloof wel of niet willen betrekken in hun behandeling. Met data uit een tweede studie met 1031 deelnemers binnen en buiten de ggz is het religieuzecopingkwadrant bekeken in relatie tot intrinsieke religiositeit, kerkachtergrond en of deelnemers wel of geen behandeling ontvingen binnen de ggz. Hieruit zijn normgroepen berekend.

De schalen voor religieuze coping geven de therapeut een beeld op welke manier de cliënt de probleemoplossing begrijpt als dynamiek van (eigen) verantwoordelijkheid en overgave in relatie tot God. De studies ondersteunen de bruikbaarheid van het (vrij beschikbare) religieuzecopingkwadrant bij diagnostiek en wetenschappelijk vervolgonderzoek.

Geschreven door Frans Koopmans n.a.v. Seesink, H.-J., Van Schaik, J., Vrijmoeth, C., & Schaap-Jonker H. (2023), Religieuze coping in de ggz bespreekbaar maken met een kwadrant. Psyche & Geloof 34/3, pp. 166-181