Zaterdagmiddag, iets na zessen. Ik breng nog snel een vuilniszak naar de container. Als ik de buitendeur open doe, kijk ik recht in de verschrikte gezichten van twee buurmeisjes die aan het spelen zijn op de parkeerplaats. ‘Hoi!’, zeg ik, maar een antwoord blijft uit. Terwijl ik verder loop, hoor ik er een sissen: ‘Nou, dáár hoefden we toch niet zo bang voor te zijn!’ Ik grinnik en geniet in mezelf.
Terwijl ik verder loop, dwalen mijn gedachten af naar mijn cliënten. Velen gun ik een dergelijke Aha-erlebnis, omdat angst hun hardnekkige raadgever is. Hun gezonde angstreflex van vechten, vluchten of bevriezen is een eigen leven gaan leiden. Ook in onschuldige situaties signaleert hun brein groot gevaar, waarmee zij hun angstreflex ten onrechte oproepen. Het zuigt hen mee in een moeras van aanhoudend vermijdingsgedrag. In therapie leg ik vaak uit dat de pest van vermijden is dat je ook niet de ervaring opdoet die bewijst dat je angst onterecht was. De angst bevestigt zichzelf. Door te vermijden gebeurt de ramp die je voorzien had inderdaad niet. Zo kun je tevreden vaststellen dat je vermijdingsstrategie vandaag weer erg effectief was. Herkenbaar? We maken ons er allemaal van tijd tot tijd wel eens schuldig aan. ‘Ik ga echt het gesprek niet aan met collega X. Ik weet precies hoe ze uit de hoek zal komen en dat verdien ik niet!’
"Hun gezonde angstreflex van vechten, vluchten of bevriezen is een eigen leven gaan leiden"
Gelukkig zijn er situaties waarin we worden geconfronteerd met onze angst zonder dat er gelegenheid is te ontsnappen. Teruglopend naar huis dwalen mijn gedachten opnieuw af. Dit keer naar dat moment in Zuid-Afrika toen ik aan een elastieken koord van de 216 meter hoge Bloukrans Bridge sprong. Vlak voor de sprong kreeg de vermijdingsreflex mij ook stevig in zijn greep. Maar gelukkig overtuigde mijn reisgenoot me toch de sprong te wagen onder het motto ‘angst is tijdelijk, spijt blijft’. De eerste seconden schreeuwde ik mijn longen uit mijn lijf. Daarna volgde een totale bevrijding. Een leerervaring waar ik vaak euforisch aan terugdenk. Het liefst op momenten dat vermijding verleidelijk lijkt. Want ook psychologen zijn soms ordinaire angsthazen.
Annelies van Pelt, kinder- en jeugdpsycholoog De Hoop ggz
(Deze column verscheen eerder in het Nederlands Dagblad)