De stroming van de zogenaamde ‘positieve psychologie’ bestaat sinds het eind van de vorige eeuw. Het beoogt niet zozeer een ontkenning van pathologie (de negatieve kant van het leven) en de behandeling ervan, maar wil ook en daarnaast expliciet aandacht vragen voor positieve ervaringen en eigenschappen die cliënten kunnen hebben of ontwikkelen.
Deze nieuwe richting/beweging in/binnen de psychologie is vooral verbonden met de naam van Martin E.P. Seligman, voormalig voorzitter van de American Psychological Association. Positieve psychologie wordt door hem “the study of the conditions and processes that contribute to the flourishing and optimal functioning of people, groups, and institutions” genoemd. Volgens hem is de ‘oude’ psychologie zich in de twintigste eeuw te veel gaan focussen op het genezen van mentale stoornissen (“repairing damage within a disease model of human functioning”) en veel minder op het helpen van mensen hun levens productiever en bevredigender te maken.
Volgens sommigen zou positieve psychologie vooral een science of happiness (‘happyology’) zijn en niet veel meer inhouden dan wat de talloze populaire zelfhulpboekjes hun lezers beloven. Maar volgens voorstanders van de nieuwe beweging doet dat geen recht aan wat positieve psychologie beoogt: het mensen tot bloei laten komen (Engels: flourishing), zodat zij steeds meer kunnen gaan beantwoorden aan wat in de filosofie ‘het goede leven’ (eudaimonia) wordt genoemd: het door de mens leven van het leven zoals het bedoeld is. De eeuwen door is over de voorwaarden en inhoud van dat goede leven diepgaand door deze filosofen nagedacht.
De invulling van wat dat goede leven precies is, staat per definitie niet los van iemands levensbeschouwelijke oriëntatie c.q. diens filosofische vooronderstellingen. Een christelijke positieve psychologie zal rekenschap willen geven van wat de Bijbel leert over de aard van de mens (filosofische antropologie) en de visie op wat ‘bloei’ is en hoe die in iemands leven bewerkstelligd kan worden. De recente uitgave Positive psychology in Christian perspective: foundations, concepts, and applications beoogt dat: de lezer (de christenprofessional) helpen om meer zicht te krijgen op hoe vanuit een christelijk perspectief naar ‘bloei’ gekeken kan worden. Het past dat toe op subjectieve ervaringen (geluk, humor), cognities (optimisme, hoop, wijsheid), persoonlijkheid (karakter, zelfcontrole) en relaties (liefde, dankbaarheid, vergeving). De auteur sluit hierbij met name aan bij de zogenaamde deugdethiek, oorspronkelijk verbonden met de Griekse wijsgeer Aristoteles; in de twintigste eeuw kreeg dat een moderne ‘vertaling’ en impuls in de werken van Alasdair MacIntyre’s, met name zijn After Virtue: A Study in Moral Theory (1981). Een christelijke positieve psychologie beoogt de bevordering van expliciet christelijke deugden, waarmee het zich onderscheidt van de seculiere (positieve) psychologie, “as well as making us better equipped to glorify God and live in community with him”.
De vraag is in hoeverre positieve psychologie altijd recht doet aan de donkere kanten van het menselijke bestaan, een te positieve visie op de mens etaleert en een excessieve focus op het positieve (“smiling fascism”!) heeft. Kritiek is ook geuit vanwege het inherente individualisme ervan, alsof bloei alleen bepaald zou worden door iemands persoonlijke keuzen en inspanningen. Ook het feit dat voor het definiëren van het goede leven onvermijdelijk een beroep moet worden gedaan op levensbeschouwelijke noties, is voor sommigen voldoende er vraagtekens bij te zetten. Sommigen wijzen daarnaast op het gevaar dat anderen (bijvoorbeeld overheden) voor anderen gaan bepalen wat het goede leven is.
Dat allemaal gezegd zijnde, veel van wat in de positieve psychologie naar voren komt sluit goed aan bij wat bijvoorbeeld ook in de herstelbeweging binnen de geestelijke gezondheidszorg naar voren wordt gebracht: hulpverlening die bijdraagt aan herstel in de relatie van iemand tot zichzelf, de ander, de wereld en diens Laatste Grond. Het niet kennisnemen van en benutten van de inzichten van de positieve psychologie zou dan ook jammer zijn. De ontwikkeling van een positieve psychologie 2.0 (“second wave positive psychology”), waarin het goede van de reguliere psychologie en dat van de positieve psychologie samengaat, kan bijdragen aan “a more balanced and sophisticated understanding of human flourishing” (p. 263). Het boek van Hackney kan daarbij een aanzet zijn.
N.a.v. Hackney, C. H. (2021). Positive psychology in Christian perspective : foundations, concepts, and applications. Intervarsity Press