‘Ervaringsdeskundigheid in de ggz: essentieel voor iemands herstelproces’

Antonio das Dores (50) is sinds een jaar ervaringswerker op de afdeling PkBW (Postklinische Behandeling met Wonen) bij De Hoop. Daarvoor heeft hij zes maanden stage gelopen op deze afdeling, terwijl hij de Interne Opleidingsschool voor Ervaringsdeskundigheid doorliep. Arjan den Dekker (37), sociotherapeut bij PkBW, is zijn (stage)begeleider en werkt inmiddels al negen jaar bij De Hoop. Hoe kijken zij naar het onderwerp ervaringsdeskundigheid binnen de ggz?

“De inzet van ervaringsdeskundigheid is een onmisbare factor in het herstelproces”, zegt Arjan den Dekker. “Je hebt er iemand bij lopen die het zelf heeft doorlopen; die zelf verslaving te boven gekomen is.” Antonio das Dores vult dat aan: “Je komt dichterbij de mensen. Ze weten dat je van dat leven komt, dat je het niet uit de boeken hebt.” Volgens Antonio zou het een gemis zijn als je als organisatie geen ervaringsdeskundigheid inzet. “Als je goed wil sporten, moet je alle hoeken kunnen dekken”, zegt hij met een glimlach.

Op de afdeling PkBW wordt hoofdzakelijk gewerkt met behandelaren. Volgens Arjan kan dat soms een drempel zijn voor cliënten omdat de behandelaren niet altijd ad hoc kunnen reageren. “Antonio kan begeleiding op zich nemen en present zijn.” “Ze luchten hun hart soms eerder bij mij dan bij een behandelaar. Soms ook anoniem. Ik geef dat vervolgens door aan mijn collega’s. Ik ben eigenlijk een soort vliegende keep”, zegt Antonio daarover. Arjan kan dat beamen: “Antonio is de verbindende factor op de afdeling”. “Ik ben de lijm tussen de teams”, vult Antonio aan, die graag beeldspraak gebruikt.

Volgens Arjan kan een ervaringsdeskundige goed aanspreken op verantwoordelijkheid. “Antonio bijvoorbeeld kan dat brengen vanuit eigen ervaring, dat sluit goed aan.” Volgens hem werkt dat soms beter dan vanuit autoriteit. “Als behandelaar sta je toch automatisch boven de cliënt, of je dat nu wil of niet. Antonio kan echt naast de cliënten gaan staan, maar behandelt iemand vervolgens niet met fluwelen handschoen.”

Antonio vindt het belangrijk dat een ervaringsdeskundige ‘echt’ is. “Je hoeft geen ervaringsdeskundige te spelen. Mensen merken of je echt bent of niet.” “Het is echt een waardevolle bron”, zegt Arjan. “Bij groepstherapieën bijvoorbeeld vind ik het essentieel dat er een ervaringsdeskundige bij zit, die vanuit zijn herstelverhaal deelt hoe hij het heeft aangepakt. Je merkt aan cliënten dat ze daar waarde aan toekennen. Je merkt het aan de geloofwaardigheid. Je merkt dat zijn verhaal aannemelijk is. Wat dat betreft heeft een ervaringsdeskundige een ander aanzien dan de psycholoog. Juist doordat hij kan aansluiten bij de cliënten.”

Arjan denkt dat het voor een ervaringsdeskundige een uitdaging is om geen cliënt meer te zijn, maar echt begeleider te worden. “Dat is denk ik wel een voorwaarde. Als je kijkt naar Antonio dan zie je dat hij zijn eigen leven weer op de rit heeft. Daarom wordt hij ook serieus genomen. Hij komt als begeleider, niet als cliënt. Hij is echt onderdeel van het behandelteam.” Antonio kan daar mee instemmen: “Bij PkBW is er openheid voor ervaringsdeskundigheid. Het team heeft mij omarmd en hecht waarde aan mijn inbreng. Ik voel mij ook een volwaardige collega.”

Tegelijkertijd krijg je ook te maken met vraagstukken. Antonio noemt een voorbeeld: “Iemand had gebruikt in het weekend, dat bleek uit de urinecontrole. Ik wist dat deze cliënt zijn laatste waarschuwing al had gehad. Toen kwam ik met mezelf in conflict. Als ik het zou melden, heeft de cliënt kans dat hij weg moet. Maar ik wil geen valse contracten afsluiten. Ik moet professioneel blijven. Ik heb het wel gemeld en de cliënt is uiteindelijk ook weggestuurd.” Arjan: “Antonio heeft een groot hart. Hij laat zien dat zaken hem ook raken. Als cliënten er een potje van maken, zie je dat hij daar oprecht van baalt. En het mag hem ook raken. Tegelijk moet je er professioneel mee omgaan.” Antonio, die daar met beeldspraak aan toevoegt: “We moeten het mandje bewaren. Als er een rotte appel tussen zit, kan het de rest infecteren. Dus moet je de rotte appel weghalen. Anders gaat heel het mandje stuk.”

Zijn er moment dat Arjan ervoor kiest om Antonio in te zetten, in plaats van hemzelf? Arjan knikt. “Als ik niet de aansluiting vind bij een cliënt en Antonio naar mijn idee wel iets kan toevoegen.” Arjan biedt ook wel eens extra gesprekken aan met Antonio. “De toevoegingen en aanvullingen die Antonio heeft, zijn echt waardevol”, zegt hij. Het is voor een ervaringsdeskundige belangrijk om goede samenwerking te zoeken met het team. “Als je kijkt naar Antonio dan zie ik dat hij veel overlegt. Hij vraagt veel om advies. Daar geeft ik hem credits voor. Tegelijkertijd daag ik hem ook graag uit.” Antonio: “Gaandeweg in het werk leer je. Als ik ergens tegenaan loop, geef ik dat aan. De samenwerking wordt steeds beter en professioneler. Er is geen formule. Het moet groeien. Vertrouwen vanuit collega’s is daarbij belangrijk”.

Op dit moment werkt Antonio drie dagen in de week op de afdeling. Daarnaast heeft hij nog een studiedag en een schooldag. Hij volgt de opleiding MMZ/BGE bij Zadkine en heeft het eerste jaar inmiddels afgerond. Tot augustus heeft hij een contract bij PkBW. Met een glimlach zegt Antonio daarover: “Het liefst zou ik zien dat er gelijk een contract voor me klaarligt om langer door te gaan. Ze zijn tevreden over me”. In de tussentijd wil hij zich graag blijven doorontwikkelen. Hij wil bijvoorbeeld de e-modules doorlopen die De Hoop aanbiedt. Of leren medicijnen uit te kunnen delen. “Ik wil zorgen dat ik onmisbaar word”, zegt Antonio. Grijnzend: “Stilstaand water gaat stinken”.