In 2018 jaar verscheen er een opvallend boek: Hearing Voices, Demonic and Divine, Scientific and Theological Perspectives. Auteur is psychiater/theoloog Christopher C. H. Cook. Waar het horen van stemmen in het algemeen wordt begrepen als een religieuze ervaring of als een kenmerk van een psychische stoornis, blijkt uit onderzoek dat ook veel normale mensen – zonder enige indicatie van een psychische stoornis – soms stemmen horen. Die stemmen hebben niet zelden een geestelijke of religieuze inhoud.
Cook is hoogleraar Spirituality, Theology and Health aan de Faculteit Theologie van Durham University én priester in de Anglicaanse Kerk in het Verenigd Koninkrijk. Hij deed zijn onderzoek in het kader van het project Hearing the Voice van deze universiteit. Het horen van stemmen wordt door degenen die het ervaren meestal toegeschreven aan God, engelen, demonen of andere spirituele wezens. Met name critici van traditionele geloofsvoorstellingen zien in het horen van dergelijke stemmen – en bijvoorbeeld ook in het zien van visioenen – een duidelijk bewijs van een psychische stoornis.
Volgens Cook moet er gedifferentieerder naar het fenomeen ‘horen van stemmen’ gekeken worden. Hij schrijft: “Voices are not random sounds that arise by chance. They are created, spoken, by intentional agents. The experience of hearing of a voice therefore necessitates that there must – somewhere – be a speaker.” De stemmen worden ervaren als anders dan aspecten van het zelf van de persoon, met een zekere autonome kwaliteit, waarbij die stemmen afkomstig lijken van ‘external agents’ met een eigen bestaan. Dat laatste, stelt Cook, is een significante factor die in de literatuur in het algemeen verwaarloosd is.
Uit psychologisch en interdisciplinair onderzoek in de afgelopen jaren is inmiddels veel meer bekend geworden over het fenomeen ‘horen van stemmen’. In zijn boek onderzoekt Cook Bijbelse, historische en wetenschappelijke verslagen van spirituele en mystieke ervaringen, i.c. het horen van stemmen, binnen de christelijke traditie. Hij wil weten of sommige stemmen theologisch gezien als onthullend (‘openbarend’) kunnen worden opgevat. Dit vraagt in de eerste plaats om een zorgvuldig en serieus te luisteren naar de verhalen van degenen die aangeven stemmen gehoord te hebben. Het onderzoek dat tot op heden bekend is, wijst erop dat het horen van stemmen zowel een gezonde en positieve ervaring kan hebben, in ieder geval binnen bepaalde religieuze contexten, maar dat door anderen het als (zeer) negatief wordt ervaren. Het differentiëren tussen stemmen die spiritueel zijn en andere stemmen die pathologisch zijn, blijkt nog niet zo gemakkelijk.
"Het differentiëren tussen stemmen die spiritueel zijn en andere stemmen die pathologisch zijn, blijkt nog niet zo gemakkelijk"
Cook pleit in zijn boek voor een geïntegreerde aanpak die de inzichten uit zowel de psychiatrie, psychologie, biologie en neurologie als uit de theologie en de christelijke traditie serieus neemt én ze met elkaar in gesprek brengt. Spiritualiteit en religie vormen waardevolle bronnen voor zowel de klinische zorg als het wetenschappelijk onderzoek naar het horen van stemmen. Het horen van stemmen biedt een benadering van spirituele en religieuze ervaringen die tot nu toe onvoldoende is onderzocht en potentieel belangrijke gebieden voor theologisch onderzoek opent, aldus Cook. In de incarnatie – de menswording van Christus – heeft het christelijk geloof een manier gevonden om het volledig menselijke (een theologische antropologie) en Gods volmaakte zelfopenbaring met elkaar te verbinden. Binnen zo’n referentiekader wijzen onthullende/openbarende stemmen op de interpersoonlijke ontmoeting van mensen met God.
N.a.v. Christopher C.H. Cook (2018), Hearing Voices, Demonic and Divine, Scientific and Theological Perspectives, Routledge, London, ISBN: 9781472453983. De uitgave is ook gratis te downloaden via deze link.